Het woord van week 1: polé..

Een verslag maken over de eerste week is niet makkelijk, want ik zou nog zo veel meer willen vertellen en uitleggen, maar ik denk dat het niet over te brengen is hoe het er hier werkelijk aan toe gaat. We waren er op voorbereid en ons verstand vertelt ons ook dat het wel goed gaat komen en dat we doen wat we kunnen, maar ons hele (dokters)gevoel schreeuwt nu nog het tegenovergestelde. En die spagaat kost ons op dit moment zoveel energie, dat zuigt je volledig leeg.. Nu ik dit lig te typen bij het zwembad, lijkt het wel een boze droom. Nu we erover praten en even tot rust komen, komt langzaam de goede moed wel weer terug. Maandag gaan we er dus gewoon weer voor! Maar ik zal eerst even bij het begin beginnen.

Vorige week zondag vlogen we van Moshi naar Mwanza, waar we laat op de avond aankwamen. In het Lake hotel (de weekend spot voor alle Nederlandse coassistenten uit de regio) werden we welkom geheten door Thijs en Sophie, onze voorgangers (samen met Anoek) in Sengerema. De volgende dag vertrokken we na het ontbijt naar de veerboot, waarmee we een uitloper van Lake Victoria overstaken richting Sengerema. Daar aangekomen haastten we ons met z'n allen naar een klaarstaande dalladalla (busje), voordat de rest van de mensen zich bij ons kon voegen. Omdat we met een stuk of 8 waren (Thijs met zijn vriendin Lara, Anoek met vriend Glenn, Sophie, Annelies, Iris en ik, plus een stapel backpacks) hebben we als 'rijke mzungu's' voor deze keer het busje maar afgehuurd zodat we enigszins comfortabel konden reizen. Scheelt iets van een euro per persoon, maar voorkomt wel dat je met minstens 20 man in een busje met 9 zitplaatsen gepropt wordt.. Het was zo al een ervaring op zich: de (zand)weg is slecht, vol kuilen en zelfs een heuse rivier die overgestoken moet worden. De chauffeur rijdt echter gemiddeld 60km/u en scheurt daarbij van links naar rechts over de weg, alle kuilen 'zo goed mogelijk' ontwijkend. Je moet je dus continu met minstens 1 hand vasthouden, anders word je alle kanten op gelanceerd. African massage noemen ze dat.. Na ongeveer een uur en 20 minuten rijden kwamen we aan bij het ziekenhuis, dat omringt is door een groot hek met bewaking erbij. Op dit grote terrein staan ook de huizen van de dokters, zusters en studenten, dus we werden door het hek gelaten en reden met busje en al het terrein op. Bij ons huis aangekomen waren de mama's al aan het koken en werden we hartelijk welkom geheten in het Swahili. Mama Elisabeth is er op alle doordeweekse dagen en doet dan het huishouden en kookt voor ons. Tussen de middag eten we samen met haar een warme maaltijd, tegelijkertijd helpt ze ons dan met onze Swahili. We waren heel benieuwd naar haar kookkunsten - zeker toen ik de eerste dag vers gevangen vissen klaar zag liggen werd ik even zenuwachtig wat het zou worden - maar het is ontzettend lekker! We eten daardoor standaard teveel, zodat we met hele volle buiken weer aan het werk moeten.. Mama Martha is er op maandag, woensdag en vrijdag en doet dan onze was en helpt mama Elisabeth met koken. Op die dagen wordt er ook vers brood gebakken (met zelfgemaakte pindakaas!) voor 's avonds, dus ze zijn er behoorlijk druk mee samen. Nadat we maandagmiddag samen gegeten hadden, kregen we een rondleiding door het ziekenhuis. Al na 5 minuten duizelde het ons, wat een cultuurshock! Heel veel patiënten, soms zelfs 2 per bed, met daaromheen heel veel familie/andere mensen. De zorg voor de patiënt wordt hier voornamelijk door de familie gedaan, de nurses voeren alleen medische zorg uit. Als je ze tenminste kan vinden of ze niet liggen te slapen.. Het hele systeem is hier sowieso anders. Boven de gewone nurses zijn er de clinical officers, die te vergelijken zijn met verpleegkundigen in Nederland. De assistent medical officers (a.m.o.'s) werken op het niveau van ervaren (gespecialiseerde) verpleegkundigen in Nederland. De medical officers hebben een medische opleiding gehad die vergelijkbaar zou moeten zijn met onze opleiding, maar dan een stuk korter. Ze werken hier vooral op basis van praktijkervaring, de achtergronden waarom je iets moet doen zijn vaak onbekend. Na de uitgebreide ronde waren we al zo verzadigd met indrukken, dat we besloten naar huis te gaan en dinsdag zouden beginnen met inwerken. Iris en ik sliepen de eerste dagen samen op een slaapkamer tot onze 'eigen' kamers vrij zouden komen (ik op een matrasje naast haar bed), dus onze tas uitpakken ging nog niet. Nog even kamperen dus! De volgende ochtend begon het 'dagelijks leven' zoals het de komende maanden zal zijn. Om half 8 worden we verwacht bij de overdracht, waar de ernstige of bijzondere binnengekomen patiënten van die nacht en de IC patiënten besproken worden. Ook mededelingen worden dan gedaan, waaronder deze keer aankondiging dat wij de komende maanden zullen werken in het ziekenhuis. Als dat klaar is, rond 8u/8.15u, gaan we naar huis om te ontbijten. Tussen 8 en 10 wordt het ziekenhuis schoongemaakt en is de familie nog druk met de dagelijkse zorg, dus dan heeft visite doen weinig zin. Wij hebben dan dus rustig de tijd om de verse melk te filteren en daar havermoutpap met banaan en kaneel van te maken, eitjes te koken en het brood dat over is van de avond ervoor te snijden. Met een kop (oplos)koffie of thee erbij een meer dan prima ontbijt!

Iris en ik zijn begonnen op de kinderafdeling, omdat daar op dit moment slechts 1 a.m.o (dus niveau ervaren verpleegkundige) aanwezig is, op minstens 60 zieke kinderen. En met ziek bedoel ik niet verkouden of een beetje misselijk, maar echt ernstig en levensbedreigend ziek. Zodra wij de kinderafdeling op lopen klampen er meteen vaders en moeders met zieke kindjes op de arm ons aan, zwaaiend met de medische dossiers, met een hulpeloze smekende blik in hun ogen. We proberen het overzicht te bewaren en een systeem aan te houden, maar de praktijk laat zien dat we op dit moment eigenlijk alleen toe komen aan de ergste gevallen en tussendoor proberen 'kleine brandjes te blussen'. Dat we het Swahili nog maar beheersen op het niveau van losse woorden/zinnetjes die met ndiyo (ja) of hapana (nee) beantwoord moeten worden, helpt daarin ook niet mee. Vooral niet omdat voor veel mensen het Swahili ook een tweede taal is (veel spreken sukuma, een regionale taal) of ze heel uitgebreid verhaal willen doen en wij daar natuurlijk (nog) niks van kunnen volgen. We proberen daarom steeds Tanzaniaanse (student) clinical officers met ons mee te krijgen om te vertalen, maar een groot deel van de dag is er niemand te bekennen op de kinderafdeling.. Veel kindjes op onze afdeling zijn ernstig ondervoed, vel over been met dikke buikjes en gezwollen beentjes door het eiwit tekort. Sommigen hebben zelfs een loslatende huid (!) door het ernstige vitaminegebrek, waardoor het eruit ziet als derdegraads brandwonden, soms over meer dan de helft van het lichaamsoppervlak. Deze kindjes huilen vaak al niet eens meer, zelfs niet als je ze in hun liezen prikt om bloed af te kunnen nemen, omdat ze er simpelweg de kracht niet voor hebben.. Verder liggen er een heleboel kinderen op tractie voor een botbreuk, wat inhoudt dat ze op bed liggen met een touw met een zandzak aan het gebroken lichaamsdeel, zodat de breuk na een paar dagen gezet kan worden en daarna gegipst. Ook deze kinderen hebben vaak veel pijn, maar moeten het stellen met een paracetamolletje (mits dat op voorraad is én papa en mama dat kunnen betalen). Een heleboel kinderen liggen wekenlang in het ziekenhuis met osteomyelitis, een ontsteking van de huid die overgeslagen is naar de botten in dat lichaamsdeel. Dat moet letterlijk 'uitpussen', dus van de aangedane botten is daarna weinig over, als er al geen andere complicaties optreden waar het kind aan onderuit gaat. Daarnaast zijn er erg veel kinderen met malaria, tuberculose en HIV, dingen die wij eigenlijk alleen uit onze schoolboeken kennen. De 'bijzondere' gevallen komen dan daar nog bij: een meisje aan het 'stuipen', wat na evaluatie door Iris spierkrampen bleken te zijn door een vergevorderde, levensbedreigende tetanus infectie door een klein vuil wondje aan het oor.. Een jochie van 2 met een enorme tumor in zijn buik, een meisje met waarschijnlijk vergevorderde malaria in de hersenen etc etc. Deze laatste twee zijn nog diezelfde avond overleden, dus de eerste kruisjes in ons patiëntenboekje zijn al gezet.. De eerste handelingen hebben we ook al uit moeten voeren. De blik in de ogen en het geschreeuw van het jongetje van 10 met een osteomyelitis op 3 plaatsen (bovenarm, onderbeen en knie) toen ik hem moest prikken in één van de ontstoken plekken, zal ik niet snel vergeten. Ik moest voor zijn eigen bestwil wel kijken of er pus in zat of alleen vocht, maar het is echt extreem pijnlijk om daarin te prikken en daarom allesbehalve leuk om te moeten doen. (Ik weet nog de uitdrukking van Rick toen hij geprikt werd in zijn arm en die is allesbehalve kleinzerig..) Dit kan door de ontsteking al niet verdoofd worden, maar in Nederland doen we dan nog ons best om een kind te kalmeren en het zo aangenaam mogelijk te maken. Dit mannetje kreeg niet eens handje van papa of mama om in te knijpen en later zelfs een tik van een zuster omdat hij te hard gilde.. Hij moest van diezelfde nurse zelfs nog 'asante daktari' (dankjewel dokter) zeggen. Gevolg: ernstig knikkende knieën (gelukkig niet handen) en snel mijn tranen weg knipperen, ondertussen hem (bijna stiekem) even over z'n wang aaien om het 'goed te maken'. Wat een verschil met thuis! Er gebeuren hier heel veel dingen waar je soms zo verbaast over bent, dat je denkt dat je haast wel moet dromen. Toen ik bij een keizersnede had gestaan en het kindje had helpen 'opstarten' hierna (waarna het overgebracht werd naar de baby IC, maar gelukkig daarna gezond en wel naar mama mocht), moest ik even iets over de moeder vragen op de verloskamers. Daar aangekomen werd ik door een 'verloskundige' meegetrokken: 'come doctor and take a picture'! Ik zag zeker 15 mensen rondom een verlosbed staan en wat ik toen zag, deed mijn hart minstens een slag overslaan. Er was zojuist een siamese tweeling geboren, alleen vast aan elkaar ter hoogte van de buik, die nog aan de navelstreng lag maar duidelijk niet bewoog of ademde. De mensen eromheen deden niets, behalve foto's maken met telefoons en zelfs iPads die tevoorschijn werden getoverd. Ongelooflijk! Terwijl ik zei (okee schreeuwde denk ik..) dat mensen moesten stoppen met foto's maken, op moesten donderen of iets voor moeder moesten doen, belde ik Milou (de neonatologie verpleegkundige uit het Radboud die de baby IC hier op poten heeft gezet/aan het zetten is) dat ze direct moest komen. Ondertussen kwam ik erachter dat dat voor niks zou zijn, de tweeling was al zeker een paar minuten geboren en waren op geen enkele wijze ondersteund, dus ze waren al overleden.. Het was een wonder op zich dat ze op normale wijze geboren zijn, samen wogen ze 3,8 kilo dus het was een 'volgroeide' tweeling, maar de vaginale bevalling had zeker voor zuurstofgebrek gezorgd. Het vervelende en dubbele eraan was dat de kindjes verder perfect ontwikkeld waren, het leek zelfs dat ze alleen op buikwand niveau aan elkaar zaten en dus verder eigen organen etc hadden. Een Siamese tweeling is al uiterst zeldzaam, maar een (in theorie) goed levensvatbare en mogelijk zelfs te scheiden tweeling is nog specialer. Een wonder van de natuur, maar wel twee prachtige jongetjes die geen kans hebben gekregen.. Erg triest vooral voor de mama, zij verliest niet alleen haar kindjes maar ook haar man, aangezien hij haar volgens de cultuur hier zal verlaten omdat ze geen goede kindjes voorgebracht heeft..

Zo rennen we hele dagen rond, gaan tussen de middag even een klein uurtje naar huis om te lunchen en werken door tot een uur of 7/half 8. Niet dat het werk dan klaar is, in de verste verte niet, maar dan zijn we helemaal leeg en niet meer in staat tot logisch nadenken. Dus neem je (met je verstand, want je hart moet je vaak even 'uitzetten') de beslissing: genoeg voor vandaag, morgen weer verder. En ja, dat betekent dan ook dat je de volgende dag weer kruisjes bij moet zetten..

In de Nederlandse taal ontbreekt het ons aan een woord hiervoor, hier hebben ze dat wel: polé. Het komt neer op 'sorry, maar ik kan er niks aan doen'. Je hoort het hier hele dagen..

Een heel verhaal voor jullie, voor mij slechts een fractie van alle indrukken. Ik hoop dat ik een beeld heb kunnen schetsen, al besef ik me heel goed dat het amper voor te stellen is vanuit Nederland.. Het is ook gek om voor te stellen dat veel kindjes in Nederland vanavond ontevreden zijn als ze maar 10 cadeautjes hebben gekregen van Sinterklaas, terwijl ze hier soms niet eens te eten krijgen omdat er geen geld voor is.. Maar zoals ik al zei komen Iris en ik er er, met veel praten over onze ervaringen, een beetje spiegelen en coachen en af en toe wat tranen van frustratie, wel doorheen. Jullie zijn wel gewaarschuwd dat ik de eerste tijd na thuiskomst nog even geen gezeur over bullshit aan kan ben ik bang ;)

Oja, ergens begin deze week volgt ook het verslag van de kili! Ik heb em bijna af :) dus reserveer maar weer een uurtje in de agenda haha..